Rok powstania: 1632
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo rodzajowe
Styl malarski: barok
Ekspozycja: Muzeum Mauritshuis w Hadze

Rembrandt, Lekcja anatomii doktora Tulpa, 1632

„Lekcja anatomii doktora Tulpa” to obraz namalowany przez holenderskiego artystę epoki baroku – Rembrandta van Rijna. Malarz stworzył go w 1632 r. za pomocą techniki olejnej na płótnie o wymiarach 169,5 x 216,5 cm. Dzieło to obecnie znajduje się w muzeum Mauritshuis w Hadze.

W ówczesnej Europie organizowano otwarte dla publiczności pokazy w prosektorium, do których najczęściej używano ciał zgładzonych przestępców. Praktyki te przyciągały tłumy ludzi. Raz do roku w Amsterdamie przeprowadzano taką publiczną sekcję zwłok, co też uwiecznił na swoim płótnie Rembrandt.

„Lekcja anatomii doktora Tulpa” ukazuje scenę sekcji zwłok, która przeprowadzana jest na ciele Adriaana Adriaansza skazanego za kradzież płaszcza. Na obrazie Rembrandta widzimy jak doktor Nicolaes Tulp (holenderski chirurg i burmistrz Amsterdamu) tłumaczy widzom szczegóły anatomiczne górnej kończyny człowieka. Otaczający lekarza tłum gapiów składa się najprawdopodobniej z wysoko postawionych mieszkańców Amsterdamu ubranych w czarne płaszcze z dużymi białymi kołnierzami. Rembrandt pominął postać tzw. preparatora, który przygotowywał ciała do pokazu anatomicznego. Na obrazie brak również jakichkolwiek narzędzi chirurgicznych. W prawym dolnym rogu widać natomiast otwartą księgę. Jest to najprawdopodobniej „De Humani Corporis Fabrica” („Budowa ludzkiego ciała”) z 1543 r. autorstwa Andreasa Vesaliusa.

Według niektórych badaczy dwie postacie z „Lekcji anatomii doktora Tulpa” (mężczyzna na górze i ten znajdujący się po lewej stronie) zostały domalowane przez Rembrandta już po ukończeniu obrazu. Pewne nieścisłości i brak realizmu wzbudza również samo ukazanie sekcji zwłok, którą rozpoczynano od brzucha zmarłego, nie zaś od jego ręki. Być może malarz chciał uzyskać przez to mniej dramatyczny efekt.

W głębi ukazanej na tym obrazie sceny widnieje napis: „Rembrandt f 1632”, który świadczy o tym, że artysta już wtedy miał świadomość swojej wielkości. Dodając do swojego imienia literkę „f”, oznaczającą łacińskie „facit”, Rembrandt tym samym dołączył do grona podobnie czyniących takich mistrzów pędzla jak Michał Anioł, Rafael, Tycjan czy Leonardo da Vinci.

Na obrazie „Lekcja anatomii doktora Tulpa” widzimy mistrzowskie zastosowanie światłocienia. Najbardziej oświetlone są zwłoki przybierające blady, niemal szary odcień. Dla kontrastu Rembrandt namalował rumiane twarze obserwatorów, którzy są ubrani na czarno i z pasją wpatrują się w obiekt sekcji. Tego rodzaju dramatyczne oświetlenie malowanych scen stanowi charakterystyczną cechę obrazów Rembrandta. Kompozycja tego dzieła jest otwarta, zaś kolorystyka – przytłumiona, lecz ciepła.

Przedstawienie ludzkiego ciała w sposób anatomiczny świadczy o jednej z cech baroku, czyli o ówczesnym ogromnym zainteresowaniu anatomią człowieka i tym, co kryje nasze ciało. To nieco turpistyczne dzieło porusza także temat przemijalności ludzkiego żywota i śmierci, która kiedyś dotknie każdego z nas.

Rok powstania: 1498
Technika malarska: olej na desce
Gatunek malarski: malarstwo religijne
Styl malarski: gotyk
Ekspozycja: Muzeum Boijmans Van Beuningen

Hieronim Bosch, Syn marnotrawny, 1498

Obraz „Syn marnotrawny” (znany także jako „Wędrowiec” lub „Pielgrzym”) namalowany przez Hieronima Boscha w 1498 roku, jest doskonałym przykładem późnogotyckiego malarstwa tablicowego. Chociaż tytuł budzi oczywiste skojarzenia biblijne, oprócz tej inspiracji uwidacznia się też element satyryczny, a także niderlandzka tradycja ludowa.

Bardzo podobny w kompozycji obraz Boscha znajduje się także na rewersie tryptyku „Wóz z sianem„. Obraz charakteryzuje się głębią, wieloplanowością, a utrzymany jest w monochromatycznych kolorach. Dominują szarości, stonowane żółcie, ugry i piaskowe barwy. „Syn marnotrawny” przedstawia starszego mężczyznę (twarz pokryta zmarszczkami, białe włosy wystające spod chusty), oddalającego się z pewnego miejsca, ostatni raz zerkającego za siebie i wykonującego gest pozdrowienia. W tle widzimy zaniedbaną gospodę, a w jej obrębie kilka postaci – wieśniaczkę wyglądającą z okna (znajduje się tam też druga postać), mężczyznę obłapiającego kobietę w dziwach gospody, a także włóczęgę załatwiającego swoje potrzeby fizjologiczne za budynkiem. Na dalszym planie mamy także szczegółowe tło.

Główny bohater obrazu jest ubogim wędrowcem, o czym świadczy jego strój (chociażby buty nie „do pary” czy wystrzępione spodnie), zaś przed nim widnieje furtka – zdaniem wielu badaczy klucz do odczytania symboliki obrazu. Bliżej wędrowca znajduje się także pies, który wydaje się warczeć na bohatera, co symbolizuje złośliwe obmawianie rysujące się na twarzach postaci w oknach. Sama gospoda wydaje się byś alegorią życia doczesnego, wraz z jego przywarami i grzechami, a także brudem (maciora z sześcioma prosiętami jedzący z koryta). Budynek jest zniszczony, stary, mieści w sobie bezwstydność, tak seksualną (para w drzwiach) jak i fizjologiczną (włóczęga). Także niektóre przedmioty należące do syna marnotrawnego eksperci odczytują jako związane z seksualnością: chochla, długi kij, sztylet czy szydło wbite w kapelusz.

Wędrowiec mimo oddalania się od doczesności nie tylko waha się, obraza, zerka, ale także pozdrawia swym kapeluszem mieszańców gospody. To rozdarcie jest pogłębione przez przedstawienie na obrazie dwóch ptaków mających przeciwną symbolikę: puszczyka (herezja) oraz dzięcioła (zbawienie). Widoczny w tle krajobraz może być obietnicą raju, do którego prowadzi, wspomniana wcześniej, furtka. Potwierdzałyby to słowa Jezusa z Ewangelii według świętego Jana: „Ja jestem bramą, jeżeli ktoś wejdzie przeze mnie będzie zbawiony”. Wszystkie te przesłanki każą interpretować wędrowca jako syna marnotrawnego, wracającego z rozpustnego życia na łono swego ojca. Odzyskującego duchową i moralną świadomość.

Inną interpretacją jest alegoria „Nikogo” – symbolicznego przestawienia niestałości i zmiennego charakteru człowieka. „Syn marnotrawny” Hieronima Boscha wciąż zachwyca nie tylko kunsztem malarskim, ale też głębią przekazu. Wśród badaczy nie ma pełnej zgody, co do odczytania wszystkich kontekstów i symboli zawartych w dziele.

Rok powstania: 1908
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo rodzajowe
Styl malarski: secesja
Ekspozycja: Österreichische Galerie Belvedere w Wiedniu

Gustav Klimt, Pocałunek, 1908

„Pocałunek” Gustava Klimta to zarówno najważniejsze dzieło w całej twórczości tego przywódcy wiedeńskiego modernizmu, jak i szczytowe dokonanie europejskiej secesji.

Obraz ten został naniesiony w formie oleju na płótnie (180×180 cm) i powstawał w latach 1907-1908, w czasie złotego okresu twórczości Klimta. Już w 1908 r. zakupiła go Galeria Austriacka Belvedere w Wiedniu, gdzie znajduje się on do dziś.

„Pocałunek” przedstawia zatraconą w miłosnym objęciu parę, tuż na skraju ukwieconej łąki. Klimt odział kochanków w złote szaty i ukazał ich w pozie na chwilę przed pocałunkiem. Na pierwszy rzut oka widać mieniącą się, złotą plamę, do której tworzenia artysta użył prawdziwych płatków złota. Dopiero po chwili można zauważyć wyłaniającą się w górnej części obrazu omdlewającą z zachwytu twarz kobiety z zamkniętymi oczami. Jej nagie ramię, nieodziane nogi od połowy łydki oraz dłonie wystają z różnobarwnej sukienki. Jedna jej dłoń spoczywa na karku ukochanego mężczyzny, a druga – czule obejmuje dłoń partnera. Klęczącą kobietę obejmuje postawny brunet o ciemnej karnacji skóry. Widać tylko profil jego twarzy. Ręce mężczyzny umieszczone są na twarzy kochanki tak, aby mógł ją pocałować. Postaci kochanków toną w swoich stylizowanych na geometryczne wzory szatach. Kobieta ubrana jest w sukienkę o kwiatowych wzorach (pęki granatowych i czerwonych kwiatów w kształcie koła – symbolu kobiecości) i miękkich liniach, zaś mężczyzna odziany jest w złoty płaszcz ozdobiony brązowymi, beżowymi, czarnymi oraz białymi prostokątami i kwadratami. Realistyczne ukazanie twarzy postaci skontrastowane jest z geometrycznymi wzorami i złotym tłem.

Żadna z tych dwóch postaci nie dominuje – są równorzędnymi partnerami.

Warto zwrócić uwagę na otaczającą kochanków aureolę, która kończy się na ich mocno wczepionych w podłoże stopach. Para wymyka się grawitacji oraz przemieszcza w złotą i wolną od dóbr materialnych sferę przypominającą bizantyjskie mozaiki. Malarz chciał w ten sposób przedstawić mistyczne uczucie jakim jest miłość.

Obraz Klimta ukazuje prawdziwą romantyczną miłość wyniesioną na święty piedestał. To największe ziemskie szczęście i uczucie stanowi ponadczasową wartość. Na tajemniczość i delikatny erotyzm tego dzieła wpływa półtonowa kolorystyka.

Gustav Klimt obracał się w towarzystwie wielu niezamężnych kobiet i prowadził bujne życie erotyczne. W jego twórczości można znaleźć wiele femme fatale o rudych włosach, czego także dowodzi „Pocałunek”. Niestety tożsamość tej konkretnej kobiety nie została zidentyfikowana. W grę wchodzą takie przyjaciółki malarza jak: Emilia Flöge czy Adela Bloch-Bauer.

„Pocałunek” powstał w momencie wielkiej fascynacji tego malarza złotem (tzw. „złoty okres”). W tym czasie większość jego dzieł posiadała zdobienia wykonane z płatków najprawdziwszego złota, przynosząc tym samym na myśl skojarzenie z mistycyzmem, orientalizmem, ikonografią i bogactwem. Tworzone przez Klimta ówczesne prace zdobywały międzynarodową renomę, a on sam należał do najdroższych europejskich malarzy portretowych.

Klimt podpisał ten obraz, umieszczając swoje imię oraz nazwisko w prawym, dolnym rogu dzieła.

Rok powstania: 1563
Technika malarska: olej na desce
Gatunek malarski: malarstwo religijne
Styl malarski: malarstwo renesansowe
Ekspozycja: Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu

Pieter Bruegel, Wieża Babel, 1563

„Wieża Babel” jest obrazem autorstwa niderlandzkiego malarza doby renesansu, czyli Pietera Bruegla zwanego Starszym. Artysta namalował go techniką olejną na desce o wymiarach 114 cm wysokości i 155 cm szerokości pokrytej płótnem. Dzieło Bruegla powstało w 1563 r. w Antwerpii i posiada swoją drugą wersję w postaci „Małej Wieży Babel” o wymiarach 60 cm x 74,5 cm, która mieści się Museum Boijmans Van Beuningen w Rotterdamie.

Motyw Wieży Babel jako symbolu braku porozumienia między ludźmi pojawia się nie tylko w literaturze, ale również w malarstwie. Jednym z takich dzieł jest obraz P. Bruegla, dla którego opowiadanie biblijne znajdujące się w jedenastym rozdziale Księgi Rodzaju stało się inspiracją do powstania „Wieży Babel”. Na malowidle widzimy wielki, siedmiopiętrowy gmach z czerwonej cegły przypominający rzymskie Koloseum (co wynikało z zauroczenia malarza pozostałościami starożytnego amfiteatru w czasie jego pobytu we Włoszech). Brueglowska wieża zajmuje większą część dzieła, zaś w jej tle widać miasto, które połączone jest z wieżą systemem podziemnych korytarzy. W prawym dolnym rogu widz znajduje port ze statkami, które dostarczają materiały potrzebne do budowy. Natomiast w lewym dolnym rogu „Wieży Babel” Bruegel uwiecznił scenę, której centralną postacią jest sprawdzający postępy w budowie król. Tym monarchą był najprawdopodobniej babiloński władca Nimrod. Niderlandzki artysta przedstawił go jako człowieka o wielkiej pysze, któremu wszyscy napotkani na jego drodze ludzie muszą się kłaniać.

Rotterdamska wersja „Wieży Babel” różni się nie tylko wielkością, ale także brakiem dodatkowych scen (port, król). Ponadto w obu obrazach Bruegla widać różnice kolorystyczne. „Wieża Babel” posiada jasną kolorystykę z użyciem ochry, natomiast „Małą Wieża Babel” została namalowana z wykorzystaniem ciemnych tonacji, które podkreślają przygnębiającą atmosferę spowitej w chmurach budowli. Oryginalna brueglowska „Wieża Babel” ukazuje moment zapanowania chaosu i zbliżającej się kary boskiej. Jej dramatyczność opiera się na atmosferze tego, co ma dopiero nadejść.

Według Biblii wieża Babel stanowiła wyraz pychy ludzi, którzy, nie mając błogosławieństwa Boga, chcieli zjednoczyć się i okazać swoją potęgę. Budowla nigdy nie została ukończona, bowiem Stwórca pomieszał ludziom języki i jak mówi przypowieść od tej pory ludzie nie mogą się ze sobą porozumieć. Autor „Wieży Babel” dzięki swemu obrazowi chciał ukazać niepokoje targane niderlandzkimi ruchami religijnymi, wynikającymi z presji wywoływanej na nich przez hiszpańskie władze. Ponadto namalowane przez Bruegla dzieło miało symbolizować Antwerpię jego czasów, która stała się wówczas centrum handlu całej zachodniej Europy. Miasto to ze względu na rozwój dróg morskich było miejscem pomieszania się wielu języków (m.in. flamandzkiego, niemieckiego, hiszpańskiego, francuskiego).

„Wieża Babel” Pietera Bruegla znajduje się w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu, gdzie umieszczono największe dzieła tego malarza.

Rok powstania: 1931
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo rodzajowe
Styl malarski: surrealizm
Ekspozycja: Museum of Modern Art w Nowym Jorku

Salvador Dali, Trwałość pamięci, 1931

„Trwałość pamięci” (hiszp. „La persistencia de la memoria”) jest najsłynniejszym obrazem autorstwa hiszpańskiego surrealisty – Salvadora Dalego. Świat zna go również pod nazwą „Uporczywość pamięci” lub „Cieknące zegary” czy „Miękkie zegary”. Powstał on w 1931 r. jako olej na płótnie o wymiarach 24×33 cm. Początkowo „Trwałość pamięci” była wystawiana w galerii Pierre Colle w Paryżu, a od 1934 r. można ją podziwiać w nowojorskim Museum of Modern Art.

Obraz ten stanowi jeden z najbardziej znanych symboli surrealizmu oraz popkultury. Kompozycja „Trwałości pamięci” jest mieszana, w której artysta wykorzystał nadrealność, zaskakujące zestawienia, oniryzm, a także światłocień. Kolorystyka obrazu jest stonowana oraz spokojna. Przeważają tu brązy, błękity, biele i czerń.

Reprodukcje tego dzieła wykorzystywane są do tworzenia pocztówek czy kartek. Często pojawia się ono również w komiksach czy różnego rodzaju filmach.

„Trwałość pamięci” S. Dalego łączy w sobie elementy realności oraz fantazji. Obraz ten przedstawia trzy zdeformowane i roztapiające się tarcze zegarów kieszonkowych, na których tle widać nadmorski krajobraz. Czwarty zegar w kolorze starego złota, zjadany przez mrówki, pozostał zamknięty. Malarz umieścił go w lewym dolnym rogu swojego dzieła. Na środku obrazu, tuż pod rozpuszczającą się tarczą jednego z zegarów można rozpoznać ludzką głowę, która najprawdopodobniej stanowi autoportret hiszpańskiego artysty.

Dali stworzył swój obraz w sposób bardzo zaskakujący i swobodnie połączył ze sobą różne przedmioty. Elementy na płótnie „Trwałości pamięci” zostały tak rozmieszczone, iż mamy wrażenie dużej przestrzeni oraz pustki. Dzięki swojej bujnej wyobraźni Salvador Dali podzielił wszystkie detale na „miękkie” (zegary) i „twarde” (skały wybrzeża).

Miękkie zegary są wiotkie i rozpuszczają się jak przejrzały ser camembert, który malarz spożył tego samego wieczora, rozmyślając o filozofii i o problemach „supermiękkości” („paranoiczno-krytyczny camembert”). Tajemniczy krajobraz w tle tarcz zegarów to Port Lligat u wybrzeży Katalonii, w którym on i jego ukochana Gala najczęściej spędzali wakacje. Mrówki to powtarzający się motyw w obrazach Dalego. Symbolizują one rozkład i atakują mechanizm czasu, czyli złoty zegarek kieszonkowy, będący metaforą przemijania ludzkiej egzystencji.

Interpretacji tytułu tego dzieła S. Dalego jest wiele. Jedna z nich mówi, iż ma on odzwierciedlać najczęstsze wrażenie, jakie czyni on na swoim odbiorcy, czyli pozostawia trwały ślad w jego pamięci.

Rok przed powstaniem tego dzieła Salvador Dali sformułował swoją metodę „paranoiczno-krytyczną”, która polegała na poddawaniu się halucynacjom w celu stworzenia czegoś, co byłoby niezwykłe, niebanalne i zarazem nielogiczne, a później przeniesione na np. płótno.

Rok powstania: 1975
Technika malarska: olej
Gatunek malarski: malarstwo rodzajowe
Styl malarski: kubizm
Ekspozycja: Musee Nationale w Paryżu

Marc Chagall, Upadek Ikara, 1975

„Upadek Ikara” to jeden z najbardziej cenionych i znanych obrazów Marca Chagalla, białoruskiego malarza i grafika żydowskiego pochodzenia, który posiadał również francuskie obywatelstwo. Chagall był czołowym przedstawicielem kubizmu i internacjonalizmu w sztuce, który często inspirował się wątkami mitologicznymi, czego dowodem jest właśnie „Upadek Ikara”. Obraz ten o wymiarach 213 cm na 198 cm został namalowany techniką olejną w 1975 r. Obecnie można go ujrzeć w paryskim Musee Nationale.

„Upadek Ikara” stanowi wyraz inspiracji mitologią grecką, albowiem malarz wielokrotnie podróżował do niegdysiejszej Hellady. Marc Chagall skupił się na przedstawieniu wybranego momentu z mitu o Dedalu i Ikarze, a także na ukazaniu niczym nieskrępowanego tworu wyobraźni, będącego resztą scenerii.

Na obrazie widzimy zdeformowaną, mitologiczną rzeczywistość, wynikającą najprawdopodobniej z wpływów symbolizmu oraz ekspresjonizmu. Centralną postacią jest tytułowy bohater, którego topiące się skrzydła wciąż jeszcze czerwienieją w żarze słońca, rozświetlając tym samym postać młodego śmiałka. Syn Dedala nie wykonuje żadnych gwałtownych ruchów, na jego twarzy nie widać strachu czy też śladu krzyku. Być może ten niecodzienny spokój wynika ze spełnienia swojego największego marzenia, czyli latania niczym ptak. Na obrazie Chagalla Ikar nie spada do morza. Dwudziestowieczny artysta przeniósł upadek mitologicznej postaci w centrum jakiejś wioski, którą rozdziela droga koloru krwi. Po obu jej stronach widać gromadzących się z powodu osobliwego zjawiska ludzi, którzy stoją z uniesionymi głowami oraz rękami, śledząc tragedię Ikara.

Kolorystyka „Upadku Ikara” Chagalla jest podzielona, a użyty akcent kolorystyczny, czyli użycie ciepłej tonacji na tle barw zimnych ma zwrócić uwagę widza na wybrany punkt obrazu. Jasna, niemal żarząca się postać spadającego tytułowego bohatera kontrastuje ze zgaszonym, szarym i pozbawionym blasku słońcem oraz z utrzymaną w ciemnej, ponurej tonacji wioską. Umieszczona w samym środku obrazu pomarańczowo-czerwona droga również przybrała ciepłą, nasyconą barwę. Można doszukać się tu wyszczególnienia dwóch postaw ludzkich: odważnego, ciekawego świata i spełniającego swoje marzenia Ikara oraz szarych, prowadzących nudną, jałową i monotonną egzystencję mieszkańców wioski. Ikar jest tu podobny do kolorowego ptaka, który stanowi symbol inności, wolności, idealizmu, a także marzenia o lepszym, bardziej ekscytującym życiu. Mimo iż przypłacił on swoim życiem spełnienia marzenia, to jednak dosięgnął upragnionego ideału.

Obraz Marca Chagalla stanowi polemiczne nawiązanie do dzieła Petera Bruegla pt. „Pejzaż z upadkiem Ikara”. Francusko-białoruski malarz w przeciwieństwie do niderlandzkiego, szesnastowiecznego artysty umieścił tę tragiczną, mitologiczną postać w centrum swego płótna, a patrzących na jej upadek ludzi – ukazał jako oderwaną od swoich zajęć i zaciekawioną sensacyjnym wydarzeniem gromadę.

Rok powstania: 1872
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: pejzaż
Styl malarski: impresjonizm
Ekspozycja: Musée Marmottan Monet w Paryżu

Claude Monet, Impresja, wschód słońca, 1872

„Impresja, wschód słońca” to najbardziej znany obraz pędzla Claude`a Moneta. Od nazwy tego dzieła powstał nowy nurt w malarstwie – impresjonizm. Obraz ten został namalowany w 1872 r. techniką olejną na płótnie o wymiarach 48×63 cm. Można go zobaczyć w paryskim muzeum malarstwa impresjonistycznego – Musée Marmottan Monet.

Dzieło to po raz pierwszy pokazano na wystawie w 1874 r. w Atelier Nadara. Niestety obraz Moneta nie otrzymał uznania ze strony krytyka Louisa Leroy`a, który określił całą wystawę jako „Wystawa Impresjonistów”, nadając w ten sposób nazwę nowemu nurtowi w sztuce.

Jedną z inspiracji do powstania „Impresji, wschodu słońca” pędzla Claude`a Moneta były japońskie drzeworyty, modne w tamtym okresie.

„Impresja, wschód słońca” przedstawia zatokę portową we francuskim mieście Le Hevre. Monet ukazał zasnuty poranną mgłą port z lekko przebijającym się i wschodzącym słońcem. Na pierwszym planie widać ciemne sylwetki dwóch rybackich łodzi, które wypływają na poranny połów. W jednej z łódek można dostrzec siedzące w niej osoby. W oddali natomiast zostały ukazane wyrastające na tle nieba maszty przycumowanych okrętów i dźwigi portowe. Najbardziej przykuwającym uwagę punktem na obrazie jest pomarańczowa kula słońca rzucająca na wodę swoje odbicie. W wodzie odbijają się także znajdujące się w porcie statki oraz refleksy promieni słońca układające się zygzakiem wzdłuż linii prostej, które pełnią jednocześnie funkcję pionowej osi kompozycji obrazu.

Ten dający początek impresjonizmowi obraz posiada najistotniejsze cechy tego rodzaju malarstwa, czyli uchwycenie pejzażu w szczególnej chwili, otwartość kompozycji, nakładanie obok siebie zlewających się plam czystego koloru, wybranie natury jako motywu przewodniego dzieła i tworzenie w plenerze ze względu na potrzebę wykorzystania naturalnego oświetlenia. Woda ukazana na „Impresji, wschodzie słońca” wydaje się migotać oraz mienić różnobarwnymi refleksami, zaś wschodzące słońce zaciera kontury.

Celem Moneta nie było wierne oddanie detali, ale utrwalenie na płótnie ulotności chwili, w tym przypadku – niezwykłego oświetlenia portu o świcie. Dlatego też artysta posłużył się tu szkicową, ujednolicającą techniką malowania, swobodnie kładąc pędzlem plamy barwne. Monet skupił się na kilku głównych kolorach: pomarańczowym, czarnym, żółtym, zielonym, niebieskim i szarym. Barwy te wydają się zmieniać pod wpływem światła.

Technika rozmytych i zlewających się ze sobą plam barwnych dała efekt niezwykłej gry świateł oraz kolorów. Monet analizując współzależność światła i koloru, wprowadził do malarstwa zasadę dywizjonizmu oraz ograniczenia palety kolorystycznej do barw widma słonecznego. Jednocześnie skupiał się on na zacieraniu konturów, tworząc na wpół abstrakcyjne formy, które składały się z drobnych barwnych plam. Tego rodzaju sposób używania kolorów oraz ich nanoszenie na płótno stało się wyznacznikiem impresjonizmu w sztuce.

Rok powstania: 1872
Technika malarska: olej na płótnie
Gatunek malarski: malarstwo historyczne
Styl malarski: symbolizm
Ekspozycja: Muzeum Narodowe w Poznaniu

Jacek Malczewski, Melancholia, 1890-1894

Najsłynniejszym obrazem Jacka Malczewskiego jest uważana za manifest polskiego symbolizmu – „Melancholia” (pełny tytuł: „Melancholia. Prolog. Widzenie. Wiek ostatni w Polsce”). Malczewski tworzył swój obraz w latach 1890-1894. Techniką przez niego zastosowaną był olej na płótnie. Wymiary dzieła to: 139×240 cm. „Melancholia” dostępna jest w zbiorach Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Na obrazie Malczewskiego widać pracownię malarską. Po lewej stronie znajduje się postać skupionego przy sztalugach autora „Melancholii”. Z płótna, przy którym siedzi Jacek Malczewski niemal wypływają, wylewają się w przestrzeń hordy skłębionych postaci ludzkich z przeszłości, które mają wymiar symboliczny, alegoryczny. Wśród tego tłumu można dostrzec przedstawicieli wielu warstw społecznych symbolizujących nasze dzieje historyczne, powstańców, dzieci, kapłanów, skazańców w kajdanach, zrozpaczone kobiety, sybirskich zesłańców, kosynierów i żołnierzy napoleońskich. Postacie trzymają wiele rekwizytów, w tym m.in. książki, klepsydry, skrzypce, pędzle, ale również kosy na sztorc, strzelby, bagnety i szable. Swoimi strojami (szlacheckie kontusze, powstańcze mundury) oraz uzbrojeniem nawiązują do tragicznej historii Polski z XIX w. Każda z tych postaci przypomina o bohaterstwie i męczeństwie, narodowej niewoli i powstańczych zrywach, ale też i o letargu, w jakim pogrążył się polski naród.

Skłębiony tłum postaci historycznych wydaje się kierować do uchylonego okna, lecz tylko nieliczni docierają do parapetu. Po drugiej stronie okna widać stojącą na straży i niepozwalającą korowodowi na przeniknięcie do symbolizującej wolność przestrzeni tajemniczą postać w czerni, będącą tytułową melancholią. Może ona również oznaczać fatum, przeznaczenie.

„Melancholia” Jacka Malczewskiego to dynamiczne, choć niespójne dzieło o dwudzielnej kompozycji. Artysta skupił się na podkreśleniu ekspresji wielowątkowego przekazu. Sam tytuł wskazuje na związki z tzw. „chorobą wieku” panującą w okresie Młodej Polski, czyli z melancholią (stan apatii).

Ten obraz Malczewskiego interpretuje się jako alegoryczne przedstawienie tragicznego losu polskiego społeczeństwa w czasie niewoli. Jak wskazuje na to pełny tytuł dzieła „Melancholia. Prolog. Widzenie. Wiek ostatni w Polsce” stanowi podsumowanie końca fatalnego stulecia, które u swego schyłku nie przyniosło Polakom niczego więcej prócz beznadziejności położenia i przegranych walk o niepodległość. Artysta ukazał w swojej pracy także problem miejsca i roli artysty w społeczeństwie oraz historii. Jego pragnieniem było odrodzenie się czy jak sam mawiał „zmartwychwstanie” narodu i ojczyzny dzięki malarstwu, sztuce.

To dzieło Malczewskiego uznawane jest za manifest nie tylko polskiego symbolizmu, ale także epoki Młodej Polski. „Melancholia” oddaje również nastrój epoki „fin de siecle” (koniec wieku, koniec pewnej ery) w Polsce.

Motyw skłębionego korowodu postaci pojawił się również w innym obrazie Malczewskiego zatytułowanym „Błędne koło” oraz dramacie Wyspiańskiego – „Wesele”.

 

Data powstania: lata 70. XX wieku
Technika malarska: olej na płycie
Gatunek malarski: malarstwo rodzajowe
Styl malarski: surrealizm

Zdzisław Beksiński, Pełzająca śmierć

Biografia Zdzisława Beksińskiego pełna jest tragicznych wydarzeń. Spokojne życie artysty nagle zamieniło się w koszmar. Po ciężkiej chorobie umarła jego żona, rok później samobójstwo popełnił jego jedyny syn. Wydarzenia te odcisnęły piętno na całej twórczości Beksińskiego. Ból i śmierć przedstawiał zarówno na swoich fotografiach, rzeźbach oraz obrazach. Jego dzieła od zawsze były niezwykle kontrowersyjne, emanujące seksualnością i fantazjami sadomasochistycznymi. To sprawiało, że tylko nieliczni mogli zobaczyć prace Zdzisława Beksińskiego. Pełna prezentacja jego dorobku możliwa była dopiero przed jego śmiercią. Zdzisław Beksiński został zamordowany, kilkanaście ran nożem zadał mu jego 19-letni pracownik remontowy.

Zdzisław Beksiński jako artysta nie poddawał się żadnym konwencjom. Nie nadawał swoim obrazom tytułów, pozostawiając to odbiorcom. Wierzył, że każdy inaczej postrzega świat i może zupełnie inaczej zrozumieć jego dzieła, więc w żaden sposób nie chciał niczego sugerować. Płótno, znane pod nazwą „Pełzająca śmierć„, wywołuje wiele emocji i cały czas pozostaje aktualne. Motywem przewodnim jest bowiem śmierć, która skrada się po cichu niczym pająk. Właśnie w taki sposób jawiła się w oczach malarza – śmierć przychodzi niespodziewanie i niszczy wszystko co napotka na swojej drodze.

Obrazy Beksińskiego dotyczyły samotności i nieuchronności śmierci. Często też malarz przedstawiał wizję Armagedonu. Ta też jest w przypadku „Pełzającej śmierci”. Koniec świata jawi się w mrocznych, brązowo-krwawych barwach. A śmierć zbiera swoje żniwo, po czym niepostrzeżenie znika z pola bitwy. Palące się w tle miasto oznacza, że śmierć znowu zwyciężyła. Nikt nie przetrwał. Śmierć może przybierać różne kształty, może przypominać człowieka, zwierzę lub pająka. Na obrazie Zdzisława Beksińskiego jest przerażającym stworzeniem, które na przykurczonych kończynach opuszcza zrujnowany teren. Zamiast twarzy widać bandaż, przez który przebija plama krwi. Zamiast tułowia jest owłosiony odwłok, podobny do tego, jakie mają śmiercionośne pająki, a one zawsze uciekną przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Tak samo jak śmierć, która także zdąży się schronić się przed ogniem.

Obraz Beksińskiego jest jednym z najbardziej przerażających współczesnych dzieł polskiego malarstwa. Przenika przez nie cierpienie, gniew i rezygnacja. Artysta wie, że nie jest w stanie zmienić swojego losu. Pozostaje mu tylko ból i świadomość, że śmierć przyjdzie także po niego. „Pełzająca śmierć” może być obrazem uniwersalnym, przedstawiającym świat po wojnie, apokalipsie lub katastrofie. Mogą to być także najczarniejsze myśli każdego człowieka, które krążą po umyśle, poszukają ujścia. Każdy bowiem boryka się z własnymi demonami, które mogą jawić się zupełnie inaczej. Pewne jest, że przyprawiają o strach, ale są niezbędne przy walce z cierpieniem, które jest elementem ludzkiego życia.

Światło było obecne w sztuce od początku jej historii. Miało ono na celu tworzenie przestrzeni i klimatu obrazu, lecz także potęgowanie efektu i oddziaływania na widza. Bardzo ważnym elementem obrazów od zawsze był światłocień – wzajemne przenikanie się światła i cienia, dające efekt trójwymiarowości. Do tzw. sztuki światła zaliczano również witraże.

Upowszechnienie się światła elektrycznego dało artystom nowe, niespotykane dotąd możliwości. Artyści zaczęli eksperymentować ze zdobyczami techniki jako środkami wyrazu. Światło odtąd nie tylko było przedstawiane przez dzieła sztuki, lecz stało się ich elementem.

Monika Chełstowska, IMA Light – Drzewo

W latach 60. artyści zaczęli wykorzystywać neony w sztuce nowoczesnej. Przyjmuje się, że najprawdopodobniej pierwszym, który wpadł na taki pomysł, był Amerykanin Dan Flavin, który w latach 60. zaczął wystawiać w Nowym Jorku instalacje z neonów. Światło neonów wykorzystywał w swojej twórczości także Bruce Nauman, artysta zajmujący się sztuką konceptualną.

W obecnych czasach neony są również chętnie wykorzystywane przez artystów – głównie do tworzenia instalacji w przestrzeni miejskiej lub wśród naturalnej scenerii. Na murach lub wśród drzew pojawiają się więc napisy czy abstrakcyjne kształty. Twórców pracujących ze światłem jest wielu, więc ograniczymy się tylko do wybranych przykładów.

Jednym z nich jest działalność hiszpańskiego duetu artystycznego Luzinterrputus. Członkowie zespołu tworzą instalacje, których integralnym elementem jest światło. Ich projekty są często komentarzem do aktualnej sytuacji na świecie i problemów związanych ze środowiskiem naturalnym (np. energia jądrowa czy utylizacja śmieci). Inni twórcy, dla których światło jest środkiem wyrazu, to m.in. John Armleder czy Roselin de Thelin.

W Polsce można co roku uczestniczyć w Light Move Festival. Jest to cykliczne wydarzenie organizowane w Łodzi od 2011 roku. Podczas niego można podziwiać niezwykłe widowisko – animacje w technologii 2D i 3D wyświetlane wprost na budynkach, dostosowane do ich detali architektonicznych. W innych punktach miasta można oglądać projekcje i instalacje świetlne. Swoje prace przedstawiają różni artyści. Przykładowo, w 2017 r. pojawiły się instalacje (m.in. grupy Toer, grupy Kosmos, grupy Lava, Moniki Szpener), a także projekcje wielkoformatowe (m.in. Patrycji Treli, Pani Pawlosky, Sławomira Fąfary) oraz ścieżka ekologiczna i wariacje muzyczne.

Innym przykładem wykorzystania światła jest twórczość olsztyńskiej artystki Moniki Chełstowskiej. Seria IMAlight to prace wykonane z materiałów drewnopochodnych, które artystka pokrywa różnymi kolorami i fakturami z wykorzystaniem farb akrylowych i collage’u z naklejanych skrawków papieru. Każda praca jest inna i niepowtarzalna. Dzięki użyciu światła kompozycje pełnią funkcję zarówno dekoracyjną, jak i użytkową. Podświetlane obrazy i rzeźby Moniki Chełstowskiej można obejrzeć na jej stronie: http://inmyart.pl/imalight/ Artystka tworzy również prace na zamówienie.